Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида”ги Фармони билан, бошқа чора-тадбирлар билан бир қаторда, иқтисодиёт тармоқлари ва мамлакат ҳудудларига хорижий инвестициялар фаол жалб этилишини кўзда тутадиган “иқтисодиётни янада ривожлантириш ва либераллаштириш” мамлакатни ривожлантириш замонавий босқичининг устувор йўналишларидан бири этиб белгиланган. Ўзбекистон жахон иқтисодиёти бирлашмасига чуқур интеграцияси томон йўл олиб, мамлакатнинг Бутунжахон савдо ташкилотига (БСТ-ВТО) кириши учун шароит яратишга қаратилган фаолият фаоллашмоқда.

Барча халқаро савдо ва иқтисодиёт фаолияти томонларининг, уларнинг ҳар бири билан бажариладиган синов ва ўлчаш натижаларига қатъий ишончи ва шу натижаларнинг ўзаро эътироф этиши БСТ-ВТО принципларидан бири ҳисобланади. Ўлчашлар бирлилиги – ўлчаш натижалари қонунлаштирилган бирликларда ифодаланган, шу натижаларнинг аниқлик тавсифлари эса маълум эҳтимоллик  билан белгиланган чегараларда бўлган ўлчов ҳолати бундай ўзаро ишончнинг мажбурий шартидир. Фақат ўлчашлар бирлилиги ҳар хил вақтда ва ҳар хил жойларда бажарилган ўлчаш натижаларини солиштиришга имкон бериб, текшириш учун бажариладиган, кўпинча нархи қиммат турадиган ўлчашлар такроран ўтказилишининг олдини олади.

Ўлчашлар бирлилигининг таъминланиши ва шу асосда ўлчаш натижаларининг метрологик кузатилувчанлигига эришиш ҳозирги пайтда халқаро кўламдаги энг муҳим муаммо ва глобал ўлчашлар тизимининг етакчи органи – Халқаро ўлчов ва тарозилар бюроси (МБМВ)нинг асосий вазифаси бўлиб бормоқда.

Юқорида келтирилганлардан кўриниб турибдики, ўлчаш бирликлари ўлчашлар бирлилигининг муҳим объектидир. Ўлчаш бирликларининг танловидаги ўзбошимчалик нафақат ўлчаш натижаларининг солиштирилишига имкон бермайди, балки олдиндан билиб бўлмайдиган оқибатларга – техноген катастрофаларга, кўп миллиардли моддий зарарларга ва ҳ.к. олиб келиши мумкин.

1999 йилда Марс йўлдоши сифатида шу сайёранинг иқлим параметрларини ўрганиш учун мўлжалланган Mars Climate Orbiter америка космик аппаратининг йўқотилиши бунга яққол мисол бўлади.

Марс сайёрасининг яқинида, аппаратнинг фазога оид ҳолатини якуний аҳамиятсиз тўғрилаш босқичида, аппаратнинг Марс юзасига тушиб кетишига олиб келган адашиш юз бериб, тахминан 200 миллион АҚШ доллари йўқотилишига олиб келди. Авария таҳлили НАСА мутахассислари ва аппаратни лойиҳалаштирган Локхид фирмасининг мутахассислари томонидан космик аппаратни бошқариш бўйича ҳаракатларнинг ўзаро мувофиқлаштирилмаганлигини аниқлади. Ўз ҳисоб-китобларида НАСА мутахассислари Халқаро (метрик) бирликлар тизимида ифодаланган (килограмм, метр, секунда), Локхид мутахассислари эса – анъанавий инглиз тизимда (фунт, фут, секунда) ифодаланган маълумотлардан фойдаланган. Метрик ва инглиз ўлчов тизимларида ифодаланган куч моментининг қийматларидаги фарқ 4,45 баробарни ташкил этади. Аппаратнинг ҳаракатланиш ускунаси учун узатилган нотўғри команда унинг йўқотилишига олиб келди.        

Маҳсулот маркировкасида ўлчаш бирликларининг белгиланган номлари ва белгиларининг қўлланиши нафақат истеъмолчи адашишининг олдини олиш учун, балки шу маҳсулотдан хавфсиз фойдаланилишини таъминлаш учун ҳам зарур.

Масалан, 90-чи йиллар охирида Ўзбекистон бозорида маиший газ ҳисоблагичлари пайдо бўлди. Ҳисоблагичлар маркировкаси ташқи кўринишидан ўрнатилган талабларга мувофиқ эди. Ҳисоблагичлар орқали газнинг максимал сарфи “m³/s”да, яъни Халқаро тизим бирликлари учун қабул қилинган белгилардан фойдаланган ҳолда ифодаланган. Бироқ маркировкага сўзма-сўз амал қилиниши олдини олиб бўлмайдиган аварияга – газ қувур йўлларининг ёрилишига, ва оқибатда ёнғин ва одамлар қурбон бўлишига олиб келиши мумкин эди. Бунинг сабаби шундаки, прибор ишлаб чиқарувчилари маркировкадаги “s” ҳарфи остида вақт бирлигининг умумий қабул қилинган белгиси “секунда”ни эмас, 3600 баробар катта бўлган бошқа бирлик белгиси “soat”ни назарда тутган.

Бозорда алоҳида эҳтиёж бўлган дори препаратлари ва озиқ-овқат қўшимчаларининг хавфсиз ва тўғри қўлланиши учун маҳсулот маркировкасида ягона, расмий ўрнатилган бирлик белгиларининг қўлланиши айниқса жуда муҳим.

Ўзбекистон аъзо бўлган Халқаро қонунлаштирувчи метрология ташкилоти (МОЗМ) метрология соҳаси ва метрология фаолиятида миллий қонунлар яратилиши учун ҳадли ҳужжат бўлган OIML D 1:2012 халқаро ҳужжатида (Метрология бўйича қонун аспектлари) мамлакатда қўлланишга рухсат этиладиган катталик бирликлари давлат ҳукуматининг ҳужжатлари билан белгиланишини тавсия этади. Бунда қонунлаштирилган (қўлланишга расман рухсат этилган) бирликлар сифатида Халқаро ўлчамлар тизими (қисқартирилган номи – SI)  бирликларини ва SI га кирмайдиган, Халқаро ўлчов ва тарозилар бюроси (МБМВ) томонидан таклиф этилган ҳамда МОЗМ томонидан маъқулланган айрим бошқа бирликларни тасдиқлашни тавсия этади. OIML D 1:2012 халқаро ҳужжати шунингдек бирлик белгиларининг бир хил бўлишини таъминлаш учун фақат лотин алфавитининг ҳарфлари ва грек алфавитининг бир қатор ҳарфлари асосида тузилган халқаро белгилардан фойдаланишни тавсия этади. Бирлик номларида ҳам халқаро номлардан фойдаланган маъқул, бироқ миллий номлардан ҳам фойдаланишга йўл қўйилади.

Ҳозирги пайтгача Ўзбекистонда қўлланишга рухсат этилган бирликлар, уларнинг номлари ва белгилари, ўлчам бирликларининг халқаро белгиларини ўрнатиб, юқорида келтирилган халқаро қоидаларга мувофиқ талабларга эга бўлган O‘z DSt 8.012:2005 Ўзбекистон давлат стандарти билан регламентланган. МДҲ мамлакатлари билан ўзаро муносабатларда ўхшаш мазмундаги, бирликларнинг халқаро белгилари билан бир қаторда ўлчам бирликларининг рус белгиларини қўллашга рухсат этадиган ГОСТ 8.417-2002 давлатлараро стандарти қўлланади.

Бироқ қўлланиши мажбурий бўлган ўлчаш бирликларининг давлат стандарти билан белгиланиши Ўзбекистон Республикасининг, 5-моддасида “Ўлчам бирликларининг номи, белгиси, уларни ёзиш ва қўллаш қоидалари "Ўзстандарт"нинг тақдимномасига биноан Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланади” деб регламентланган “Меторология тўғрисида”ги Қонуни қоидаларига зид бўлади.

Ҳозирги пайтда лотин алифбосига асосланган ўзбек алфавитининг кенг қўлланиши ҳамда Ўзбекистоннинг хўжалик юритувчи субъектларида давлат стандартлари талаблари ҳақида керакли билим мавжуд эмаслиги бирлик номлари ва белгиларининг ихтиёрий танланишига олиб келмоқда, бу эса хўжалик фаолияти субъектлари ўртасида ўзаро англашувни бузиб, олдиндан билиб бўлмайдиган оқибатларга олиб келиши мумкин.

Таълим тизимида тўлиқ лотин графикасига ўтиш муносабати билан ўлчам бирликларининг халқаро белгилари расман тасдиқланиши жуда муҳимдир.

Ўлчаш бирликларининг қўлланиши ҳамда уларнинг номлари ва белгиларига қўйиладиган талаблар масалаларидаги бундай англашилмовчиликларни бартараф этиш учун “Ўзстандарт” агентлиги томонидан “Ўзбекистон Республикасида ўлчам бирликларининг қўлланиши тўғрисида”ги Қарор (бундан буён матнда – Қарор) лойиҳаси ишлаб чиқилиб, манфаатдор вазирлик ва идоралар билан келишилгандан сўнг кўриб чиқиш ва тасдиқлаш учун Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасига тақдим этилди.

Қарор ишлаб чиқилишидан мақсад Ўзбекистон Республикаси ўлчашлар бирлилигини таъминлаш тизимининг ҳуқуқий асосини ривожлантириш ва такомиллаштириш ҳамда Ўзбекистонда ўтказилган ўлчаш ва синов натижаларининг хорижий ҳамкорлар томонидан эътироф этилиши учун шароит яратишдан иборат.

Қарор вазифаси Ўзбекистонда фан, таълим, хўжалик фаолияти, иқтисодий ва ижтимоий муносабатларнинг барча соҳаларида расмий равишда қўлланишга рухсат этилган ўлчам бирликларига қўйиладиган талабларни тартибга солиш, бирликларнинг ягона номлари ва белгиларини ҳамда қонунлаштирилган ўлчаш бирликларининг қўлланиш қисмида ўлчам бирликларининг халқаро талаблар билан уйғунлаштирилган номлари ва белгиларини қўллаш қоидаларини ўрнатишдир.

Эълон қилинаётган “Ўзбекистон Республикасида ўлчам бирликларининг қўлланиши тўғрисида”ги Қарор Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан 2018 йил 10 январда  21-сон  билан тасдиқланди ва расман чоп этилган кундан бошлаб олти ойдан сўнг кучга киради. Вазирлик ва идораларга икки ой муддатда улар қабул қилган меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларини кўрсатилган Қарорга мувофиқлаштиришга кўрсатма берилди.

Қарор қоидаларининг жорий қилиниши:

- барча нашр ва ҳужжат турларида, бу ҳужжатлар матни қайси тилда бўлишидан қатъи назар, ўлчам бирликларининг номлари ва белгилари қўлланишини тартибга солишга;

- таълим самарасини оширишга;

- барча фаолият туридаги субъектлар ўртасида, жумладан халқаро муносабатлар борасида ўзаро англашув даражасини оширишга;

- халқаро иқтисодий ҳамкорлар томонидан Ўзбекистонда бажарилган ўлчаш натижаларининг ўзаро эътироф этилиши учун шароитлар таъминланишига имкон беради.

Қоидалар қўлланишининг барча учун зарурлигини ҳисобга олган ҳолда, “Ўзстандарт” агентлигининг ташкилий потенциали ва оммавий ахборот воситаларидан фойдаланган ҳолда Ўзбекистонда фаолият юритувчи барча субъектларга Қоиданинг асосий талаблари ҳақидаги ва унинг амалга киритилиши ҳақидаги ахборотни етказиш зарур.